بررسي اثرات تنش خشكي در مراحل انتهايي رشد بر صفات زراعي و شاخص‌هاي رشد ارقام بهاره كلزا

چكيده
به منظور بررسي اثر تنش خشكي در مراحل انتهايي رشد برصفات زراعي و شاخص هاي رشد ارقام بهاره كلزا (Brassica napus L.) آزمايشي به صورت كرت‌هاي يك بار خرد شده در قالب طرح پايه بلوك هاي كامل تصادفي در چهار تكرار در سال 83-1382 در مزرعه تحقيقاتي مؤسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر كرج اجرا شد. در اين آزمايش، آبياري به عنوان عامل اصلي در دو سطح شامل آبياري معمول يا آبياري پس از 60 ميلي‌متر تبخير از تشتك كلاس A ( شاهد) و تنش خشكي (قطع آبياري از مرحله خورجين دهي به بعد) و ارقام بهاره كلزا به عنوان عامل فرعي در ده سطح شامل ارقام Comet, Goliath ، Sw Hot Shot, Eagle, Sw 5001،19-H،Hyola 401، Hyola 420 ، Option 500 و Quantum بودند. در اين تحقيق از كليه مراحل فنولوژيكي گياه يادداشت برداري به عمل آمد. همچنين صفاتي نظير: ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعي در بوته، قطر ساقه ، طول خورجين ساقه اصلي، شاخه فرعي، طول خورجين، تعداد خورجين در ساقه اصلي و شاخه فرعي ، تعداد خورجين در بوته ، تعداد دانه در خورجين ساقه اصلي و شاخه فرعي، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك، شاخص برداشت و درصد روغن دانه و عملكرد روغن دانه، اندازه گيري شدند.نتايج حاصل نشان داد كه اثر سطوح مختلف آبياري بر صفات تعداد شاخه فرعي دربوته، قطر ساقه، طول خورجين شاخه فرعي، تعداد خورجين در ساقه اصلي و شاخه فرعي، تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين ساقه اصلي و شاخه فرعي، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه و عملكرد روغن دانه معني دار گرديد. همچنين اثر رقم بر صفاتي نظير ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعي در بوته، طول خورجين ساقه اصلي و شاخه فرعي، طول خورجين، تعداد خورجين در ساقه اصلي و شاخه فرعي، تعداد دانه در خورجين ساقه اصلي و شاخه فرعي، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه و عملكرد دانه معني دار شد. اثرات متقابل آبياري و رقم نيز بر صفات ارتفاع بوته وعملكرد بيولوژيك معني دار گرديد. تعداد خورجين در بوته در شرايط تنش خشكي دركليه ارقام كاهش يافت( البته غيرمعني دار). بيشترين تعداد دانه در خورجين در شرايط آبياري معمول به رقم Quantum (7/18 عدد) و در شرايط تنش خشكي به رقم Option 500 (1/12عدد) اختصاص يافت. بيشترين وزن هزار دانه در شرايط آبياري معمول و تنش خشكي به ترتيب با ميانگين 52/4 و 49/4 گرم مربوط به رقم Hyola 401 و كمترين آن با ميانگين 44/3 گرم مربوط به Comet بود. ارقام Option 500،19-H،Eagle و Comet به ترتيب با ميانگين 4725،4567،4467 و 4419 كيلوگرم در هكتار، بيشترين عملكرد دانه را در شرايط آبياري معمول دارا بودند. همچنين ارقام 19-H, Option 500, Hyola 420 , Sw 5001 , Eagle به ترتيب با ميانگين 3889 ، 3863،3831،3731 ،3708 كيلوگرم در هكتار، ارقام برتر در شرايط كم آبي ( قطع آبياري از مرحله خورجين دهي به بعد) بودند كه از لحاظ عملكرد روغن دانه نيز جزء ارقام برتر بوده‌اند. بيشترين ميزان عملكرد بيولوژيك در شرايط آبياري معمول با ميانگين 19390 كيلوگرم در هكتار به رقم Eagle و در شرايط تنش خشكي با ميانگين 11420 كيلوگرم در هكتار به رقم Hyola 401 تعلق داشت. شاخص برداشت بالاتر رقم Option 500 (295/0) در شرايط آبياري معمول و همچنين شاخص برداشت بالاتر رقم Hyola 401 (274/0)‌در شرايط تنش خشكي نسبت به ساير ارقام مورد بررسي، بيان گر اين است كه اين ارقام، درصد بيشتري از مواد فتوسنتزي را در شرايط مختلف رطوبتي به دانه ها اختصاص داده اند. همبستگي ساده صفات مورد آزمون نشان داد كه عملكرد دانه با شاخص برداشت، عملكرد روغن دانه، درصدروغن دانه، تعداد خورجين در بوته، تعداد خورجين در شاخه فرعي، طول خورجين شاخه فرعي، قطر ساقه و تعداد شاخه فرعي در بوته همبستگي مثبت بسيار معني دار و با طول خورجين بوته، همبستگي مثبت معني دار نشان داد. در بررسي شاخص هاي رشد مشخص گرديد كه تنش خشكي سبب كاهش وزن خشك كل گياه (TDW)، وزن خشك برگ (LDW) و شاخص سطح برگ (LAT) گرديد. البته در شرايط تنش خشكي، بالاترين وزن خشك كل گياه با ميانگين8/2477 گرم بر متر مربع مربوط به رقمHyola 420، بالاترين وزن خشك برگ با ميانگين7/330 گرم بر مترمربع مربوط به رقمOption 500 و بالاترين شاخص سطح برگ با ميانگين 64/5 مربوط به رقم Sw 5001 بود. بر پايه نتايج حاصله مي توان اين گونه استنباط نمود كه ارقام 19-H , Option 500,Eagle نسبت به ساير ارقام مورد بررسي، سازگاري بهتري با تنش خشكي داشتند و توانستند هم در شرايط آبياري معمول و هم در شرايط تنش خشكي عملكرد بالاتري را توليد نمايند. بنابراين اين سه رقم قابل توصيه از ديدگاه زراعت در شرايط تنش كم آبي ( دو بار آبياري كمتر نسبت به شرايط معمول ) مي باشند.
لغات کلیدی: ارقام کلزا، تنش خشکی، عملکرد و اجزاء عملکرد، شاخص های رشد.


فهرست مطالب
عنوان                                               صفحه
چکیده    1
مقدمه    3

فصل اول: كليات    6
1-1- تاريخچه    7
1-2- كلياتي دربارة كلزا    8
1-3- اهميت وجايگاه كلزا در ايران    10
1-4- سطح زيركشت، توليد وعملكرد كلزا در جهان و ايران    12
1-5- تركيب شيميايي دانه كلزا    14
1-6- خصوصيات گياه شناسي    16
1-6-1- ريشه    16
1-6-2- ساقه    17
1-6-3- برگ    18
1-6-4- گل    18
1-6-5- ميوه    18
1-6-6- دانه كلزا    19
1-7- مراحل فنولوژي    19
1-8- اكولوژي كلزا    19
1-9- كاشت     22
1-9-1- آماده سازي زمين    22
1-9-2- تاريخ كاشت    22
1-9-3- ميزان بذر وتراكم بوته    23
1-9-4- عمق و ابعاد كاشت    23
1-9-5- روش كاشت    23
1-10- داشت    24
1-10-1- نيازهاي غذايي    24
1-10-2- علف‌هاي هرز    24
1-10-3- آفات و بيماري‌ها    25
1-11- برداشت    26
1-11-1- خرمن كوبي    26
1-12- انبار كردن    27

فصل دوم : بررسي منابع    28
2-1- تنش    29
2-2- تنش خشكي يا تنش آبي    29
2-3- مكانيزم‌هاي مقاومت به خشكي    30
2-4- تنظيم اسمزي    33
2-5- تأثير تنش خشكي بر رشد برگ    34
2-6- تأثير تنش خشكي بر رشد ساقه و برگ    35
2-7- عكس العمل كلزا در برابر تنش خشكي ورژيمهاي رطوبتي    36
2-8- تأثير تنش خشكي بر عملكرد دانه    39
2-9- تأثير تنش خشكي بر اجزاي عملكرد    41
2-9-1- تعداد خورجين در گياه بوته    41
2-9-2- تعداد دانه در خورجين    42
2-9-3- وزن هزار دانه    43
2-9-4- شاخص برداشت    44
2-10- تأثير تنش خشكي بر صفات كيفي    45
2-10-1- درصد روغن دانه    45
2-11- تجزيه و تحليل رشد    46
2-11-1- تجمع ماده خشك    48
2-11-2- شاخص سطح برگ    49

فصل سوم : مواد و روش ها    51
3-1- مشخصات محل اجراي آزمايش    52
3-2- مشخصات آزمايش    52
3-2-1- معرفي تيمارها    52
3-2-2- طرح آزمايشي    53
3-2-3- تجزيه آماري    54
3-3- عمليات زراعي    54
3-3-1- آماده سازي زمين    54
3-3-2- کاشت    54
3-3-3- داشت    55
3-3-4- برداشت    55
3-4- برآورد شاخص هاي رشد    55
3-4-1- نمونه برداري    56
3-4-2- تعيين سطح برگ    56
3-4-3- تعيين وزن خشك برگ و وزن خشك كل    56
3-5- اندازه گيري صفات كمي    56
3-6- اندازه گيري صفات كيفي مورد مطالعه    58
3-6-1- تعيين درصد روغن دانه    58
3-7- تعیین مراحل فنولوژیکی    59

فصل چهارم : نتايج و بحث    60
4-1- تأثير تنش خشكي بر ويژگيهاي مورفولوژيكي، ساختاري و زراعي    61
4-1-1- ارتفاع بوته    61
4-1-2- تعداد شاخه فرعي در بوته    64
4-1-3- قطر ساقه    67
4-1-4- طول خورجين ساقه اصلي    70
4-1-5- طول خورجين شاخه فرعي    73
4-1-6- طول خورجين بوته    76
4-1-7- تعداد خورجين در ساقه اصلي    79
4-1-8- تعداد خورجين در شاخه فرعي    83
4-1-9- تعداد خورجين در بوته    87
4-1-10- تعداد دانه در خورجين ساقه فرعي    91
4-1-11- تعداد دانه در خورجين شاخه فرعي    94
4-1-12- تعداد دانه در خورجين    98
4-1-13- وزن هزار دانه    102
4-1-14- عملكرد دانه    105
4-1-15- عملكرد بيولوژيك    109
4-1-16- شاخص برداشت    113
4-2- تأثير تنش خشكي بر روي صفات كيفي    116
4-2-1- درصد روغن دانه    116
4-2-2- عملكرد روغن دانه    120
4-3- تأثير تنش خشكي بر روي شاخص‌هاي رشد    124
4-3-1- وزن خشك كل گياه    124
       4-3-1-1- روندتغییرات وزن خشک کل گیاه درشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی    124
       4-3-1-2- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول    125
       4-3-1-3- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی    126
4-3-2- وزن خشك برگ    128
    4-3-2-1- روند تغییرات وزن خشک برگ در شرایط آبیاری معمول و تنش کم آبی..    128
    4-3-2-2- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول    129
    4-3-2-3- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی    130
4-3-3- شاخص سطح برگ    131
       4-3-3-1-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام کلزادرشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی    131
      4-3-3-2-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول    132
       4-3-3-3- روند تغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی    133
4-4- همبستگي ساده صفات مورد مطالعه    134
4-5- نتيجه گيري كلي    138
4-6- پيشنهادات    139

فهرست منابع    140